In het menselijk leven en denken staan de ideeën centraal. Door alle eeuwen heen is dat het geval geweest en dat zal zo blijven tot aan het einde der tijden. [1] Het is daarom van het grootste belang dat wij ons hiervan bewust zijn. Vandaar dat wij hier de vraag aan de orde stellen: "Wat zijn ideeën eigenlijk?"
Voor de beantwoording van die vraag kunnen we ons wenden tot de Griekse filosofie en bijvoorbeeld bij Socrates te rade gaan. Of bij zijn leerling Plato, die een imposante 'ideeënleer' ontwikkelde. En slaan wij die weg in, kunnen we uiteraard niet voorbijgaan aan de filosofie van Plato's leerling Aristoteles. Hoe waardevol het ook is om die weg in te slaan, we willen eigenlijk de kortste route nemen om bij de Deense filosoof Sören Kierkegaard uit te komen.
1. De eerste kennislaag betreft de dagelijkse omgang van mensen met de actualiteit van hun kenvermogen: ervaring, weten en kennen. Daarbij kunnen mensen meer of minder intelligent zijn, ook meer of minder creatief met hun intelligentie te werk gaan. Ze beschikken over veel of weinig kennis, hetzij kennis in voorwetenschappelijk opzicht, mogelijk ook in een wetenschappelijke context.
2. Het neemt allemaal niet weg dat de dragers, de pijlers van ons denken, hetzij bewust of onbewust, verankerd liggen in onze levens- en wereldbeschouwing: de tweede kennislaag van het menselijk leven en denken. De ideeën moeten gezien worden als de dragers, de pijlers van onze gedachten en zijn als zodanig richtinggevend.
3. Vervolgens leidt dat tot de vraag waarop die levens- en wereldbeschouwing is gebaseerd. En dan komt de derde, de funderende kennislaag van het menselijk leven en denken in zicht. In dit verband moeten we verwijzen naar de grondslagen die in religieus opzicht of, meer bepaald, in godsdienstig opzicht van beslissende betekenis zijn voor het menselijk leven en denken. Ook kunnen die grondslagen een draagvlak in filosofisch of in cultuur-historisch opzicht bieden. In onze tijd zijn het met name de onderscheiden ideologieën waarop de moderne levens- en wereldbeschouwing is gebaseerd. Van hieruit wordt het moderne denken van ideeën voorzien die richtinggevend zijn voor het moderne en postmoderne menselijk leven en denken.
4. Tegen deze achtergrond dient zich dan de waarheidsvraag aan: 'Wat is Waarheid'. Hiermee komt de inzet van Sören Kierkegaard aan de orde. Het was deze Deense filosoof te doen om 'een idee, waarvoor hij kon leven en sterven'. Bij de waarheidsvraag komt de vierde kennislaag aan de orde die bepalend is voor de diepste grond van het menselijk bestaan. Het is de kennislaag die gewetensvol doordringt tot op de bodem van de menselijke ziel.
5. Uiteindelijk is de vierde kennislaag in drieërlei opzicht van invloed op de vijfde en laatste kennislaag:
a. De Heilige Schrift die als het onveranderlijke Woord Gods van beslissende betekenis is, zoals de Kerk daar door alle eeuwen heen belijdenis heeft gedaan.
b. De toespitsing van de vraag van Sören Kierkegaard: "Wat baat het een mens zo hij de gehele wereld gewint en lijdt schade zijner ziel? [2]
c. De heenwijzing naar de "Logos", het eeuwige Woord van God, Die van Zichzelf als het vleesgeworden Woord heeft getuigd: "Ik ben de Weg en de Waarheid en het Leven. [3]
[1] Zo publiceerde Crane Brinton een cultuur-historische studie in twee delen onder de titel: 'Ideeën en Mensen', Den Haag, z.j.
[2] Mattheüs 16:26, vgl. Lukas 9:25.
[3] Johannes 14:6